Tarihe karşı şuurlu bir
uyanıştan, Osmanlı popülizminin kışkırtmasından veya sosyal bilimler alanında çoğalan
edebiyat ve ilahiyat fakültelerinin müfredatlarının zorlamasından kaynaklı
olarak son yıllarda Osmanlıcaya ilginin arttığını; Osmanlıca üzerine yapılan
yayınların artmasından ve Osmanlıca kurslarının yaygınlaşmasından
anlayabiliyoruz. Her ne kadar günümüzde eski eserlerin neşredilme faaliyetleri
hem akademik sahada hem de yayın camiasında hız kazanmış olsa da okunmamış,
tasnif bile edilmemiş birçok Osmanlıca eserlerimizin mevcut olduğu bir gerçek. Anadilimizde
yazılmış bir eseri okuyamıyoruz diye geçmişte icra edilmiş birtakım
politikaları eleştirmeyi bırakıp dil engelini aşmaya çalışanlar için bu
yazımızda temel kaynaklardan bazılarını tanıtacağız. (“Osmanlıca diye bir dil
yoktur, Osmanlı Türkçesidir o!” diye düşünenler için hemen belirtelim ki
Osmanlıca tabiriyle bizim de kastettiğimiz aynı şey. Osmanlının son döneminde
yetişen milliyetçi aydınların bile zaman zaman Osmanlıca tabirinde bir beis
görmediklerini hatırlatalım.)
Tıptan optiğe, hukuktan felsefeye
birçok alanda Osmanlıca kaleme alınmış eserler bulunmaktadır fakat şahsi
araştırma yapanlar genellikle edebiyat, tarih ve ilahiyat alanlarında oldukları
için listeyi bu üç alanı önceleyerek oluşturduk. Onlarca kitap arasından
seçtiğimiz bu çalışmalar elbette şahsî bir tercihin yansımasıdır, lakin
üzerinde düşünüldüğü ve titizlikle incelendiği unutulmamalıdır.
1.
Faruk
K. Timurtaş – Osmanlı Türkçesi Grameri (Alfa)
İlk adım olarak Osmanlıcanın gramerini öğrenmek isteyenler için en eski
ve en sağlam kaynak Timurtaş hocanın gramer kitabıdır. Harfleri tanımak,
vezinleri öğrenmek, kısacası matbu bir metni okumayı sökmek için bu kitap tek
başına yeterlidir. Detaylı konu anlatımıyla, bolca misalleriyle ve Eski Anadolu
Türkçesi özelliklerine de yer verişiyle bu alanda en
temel kaynak kitap budur ve kanaatimizce Osmanlıca ile münasebet kuracak
herkesin kütüphanesinde mutlaka yer almalıdır. Dikkat edilmesi gereken nokta, hocanın
üç kitabı var. Bizim bahsettiğimiz üçüncüsü. İkinci cilt tamamen metin içeriyor
ve birinci cilt II ve III numaralı ciltlerin özeti mahiyetinde.
2.
Mehmet
Şamil Baş vd. – Osmanlı Türkçesi Okuma-Yazma Kılavuzu (Okur Akademi)
Timurtaş hocanın vefatının üzerinden yıllar geçerken, Osmanlı Türkçesi
öğreten birçok kitap basıldı. Hatta bazı edebiyat fakülteleri Timurtaş’ın
kitabını terk edip bu yeni çıkan kitapları kullanmaya başladılar. Son yıllarda
gücü olan her fakülte kendi kitabını çıkarmaya başladı. Bunlar arasında Mehmet
Şamil Baş editörlüğünde hazırlanan çalışmayı tercih etmemin sebebi, çalışmanın
gayet muntazam bir şekilde hazırlanmış ve oldukça anlaşılır bir dil kullanılmış
olması. Kitabın arka kısmında sadece matbu değil, diğer hat türleriyle yazılmış
metinlerden örnekler de verilmesi kitabın değerini artırmış diyebilirim.
3.
Yavuz
Kartallıoğlu – Klasik Osmanlı Türkçesinde Eklerin Ses Düzeni (TDK)
Bir Osmanlıca metni iyi okuyabilmek için Arapça ve Farsça dillerini ne
kadar iyi bilirsek, o kadar iyi. Fakat doğrudan Osmanlıca ile ilgili
olmadıklarından bu dillere dair bir kaynak vermek yerine Osmanlıcadaki Türkçe
unsurları iyi okuyabilmek adına güzel bir çalışmadan bahsetmek gerekirse
Kartallıoğlu’nun eklerin ses düzeni hakkındaki kitabını tavsiye edebiliriz. Geçmişte
harekelendirme olmadığı için düzlük-yuvarlaklık başta olmak üzere
transkripsiyon yaparken güçlükler ortaya çıkmakta. Bu çalışmada ekler,
eserlerden misallerle tek tek ele alınmış. Mesela "duk/dık"
sıfat-fiil eki gibi farklı süreçlere giren eklerde "beğendiği mi yoksa
beğendüği mi okuyacağınıza ve transkribe edeceğinize karar verirken istifade
edebilirsiniz.
4. Eyyub
Şimşek ve Selahattin Satılmış – Osmanlı Türkçesi Rika Metinlerini Okumaya Giriş
(Kesit)
Matbu metinleri okumayı söktüm, artık sıra yazma metinlere geldi diyenler
için rika hatta alışmaları için güzel bir giriş kitabı. Önce rika harflerinin
nasıl yazıldığını anlatan çalışmada sonra ayların kısaltmaları gibi sık
kullanılan işaretler ve simgeler tanıtılıyor. Padişaha ve devlet erkanına
yazılan belgelerin de tanıtıldığı bu çalışmanın büyük çoğunluğu, gözü
alıştırmak için verilen metinlerden oluşuyor. Günümüz harfleriyle okunuşları da verildiği
için öğrenci doğru mu yoksa yanlış mı okuduğunu kontrol edebilir.
5.
Fahir
İz – Eski Türk Edebiyatında Nazım/Nesir (Akçağ)
Bu kadar dilbilgisi ve yazı dersi
yeter, artık metin okuyup pratik yapmam lazım diyenler için matbu seçme
metinler içeren çok fazla kaynağa denk geldim. Eski metinlerin okunuşunu veren
kaynaklar bir kenara, - amacını pek de anlayamadığım - bugünkü metinleri eski
yazıyla yazıp basan kitaplara bile denk geldim. Kısacası bu alanda neşriyat
sayısı epey artmış. Bunların içinden kaynak gibi kaynak seçmek gerekince ise
yılların eskitemediği iki cilt çalışmayı listeye ekledim. Fahir İz’in muhtelif
eserlerden seçerek aldığı kitapların ilk cildi nazım, ikinci cildi ise nesir
örneklerinden meydana geliyor.
6. Mücahit
Kaçar – Osmanlı Türkçesi ve Eski Türk Edebiyatı Dersleri İçin Örnek Metinler
(Büyüyen Ay)
Matbu metinleri rahat okuyoruz,
artık yazma metinlere göz aşinalığı kazanmak istiyorum diyenler ve bilhassa
edebiyata ilgi duyanlar için Kaçar’ın çalışması, benzerlerinden bir adım öne
çıkıyor. Bunun nedeni de eski harfli ve yeni harfli metnin sağlı sollu
verilmesi sayesinde kullanışlı bir yapısı olması. Ayrıca her yüzyıldan seçilen
farklı divanlardan ve yazı tiplerinden numuneler verilmesi, çalışmanın bir
başka cazip yönü. Dolayısıyla yazma metinleri okumaya başlamak için güzel bir
giriş kitabı.
7. Yılmaz
Kurt ve Muhammed Ceylan – Osmanlı Paleografyası ve Osmanlı Diplomatikası
(Akçağ)
Sadece rika değil, diğer hat
türlerine de aşinalık kazanmak istiyorum diyenler için ideal bir kaynak olan bu
kitapta rikanın yanı sıra nesih, talik, divani ve siyakat ile yazılan belge
türleri de tanıtılıyor. Verilen örnek metinlerin okunuşları da yer aldığı için
öğrencinin her bir hat türünü öğrenmesi ve gözlerini alıştırması mümkün oluyor.
Artık yazma metinlerle haşır neşir olacağım diyen birinin bu kitabı baştan sona
okuması ona büyük fayda sağlayacaktır.
8. H.
Halit Atlı- Osmanlıca Edebi Metinler ve Arşiv Belgeleri (Hayrat)
Bir önceki çalışmaya benzeyen bu
kitap ondan biraz daha kapsamlı diyebiliriz. Edebi metinler ile edebiyatçılara,
arşiv belgeleri ile tarihçilere göz kırpan çalışmada belge türleri tanıtılıp
örnekler verilmekle kalınmamış, matbu ve yazma metinlerden, hatta kitabelerden
misaller verilmiş. Ayrıca kitap renkli baskı ve kağıt kalitesi oldukça iyi.
Yazma metinlerde uzmanlaşmak isteyenler 5 ve 6 numaradaki kitapları sırasıyla
okurlarsa çok şey kazanırlar.
9.
Recep
Karakaya ve İsmail Yücedağ – Osmanlı Arşiv Vesikaları (İdeal Kültür)
Arşiv belgelerini okumak, çirkin el yazılarını okumayı, özel tabirleri
bilmeyi, kişi ve yer isimlerini çözümlemeyi gerektirdiği için emek isteyen bir
uğraşıdır. Ne kadar çok metin görülürse, insan o derece uzmanlaşır. Bu hususta,
Osmanlı Arşiv Vesikaları adlı çalışma, Başbakanlık arşivlerine adım
atmadan evvel bir arşiv belgesini adam akıllı okumak isteyenler için güzel bir
kitap. Metinde toplam 270 tane arşiv belgesi ihtiva ediyor. 1-154 arası sağlı
ve sollu olarak metin ve okunuşu şeklinde hazırlanmış. 155-270 arasında
olanların ise okunuşları verilmemiş. Sadece okunuşları verilen 150 belgeyi
okuyan birisinin arşiv belgelerine göz aşinalığı kazanabileceğini rahatlıkla
söylemek mümkün.
10. Mahmud
Yazır - Eski Yazıları Okuma Anahtarı
En ağır kitabı en sona sakladım.
Eski belgeleri, kitabeleri ve levhaları okumak için temel kaynağımız olan
Yazır’ın çalışmasında muhtelif hat türleri tanıtılmış ve harflerin yazılışları
teker teker gösteriliyor. Kitabın sonunda her çeşit yazıdan örnek fotoğraflar
var. Dikkat edilirse bu kitap için yayınevi göstermedim çünkü maalesef yeni
baskıları yapılmıyor. Fakat nadir kitaplar satan sitelerde veya internette
pdf’sini bulmak oldukça kolay.
Hiç yorum yok :
Yorum Gönder